آموزش آنلاین، تهدیدها و فرصت های معلم ها

مشکلات آموزش مجازی برای معلمان

بیایید این بار مشکلات آموزش را از دریچه دیگر و از دید معلم بررسی کنیم؛ برای ترسیم این حالت چند روایت زیر را تصور کنید.

روایت اول: در خانه نشسته‌ام و به صفحه مانیتور لپ‌تاپم نگاه می‌کنم. َیکی از دانش‌آموزانم در حال ارائه یک کنفرانس با موضوع باستان‌شناسی است. پسر کوچکم که هنوز مدرسه نمی‌رود آواز می‌خواند. همسایه بالایی بازسازی ساختمان دارد. مامانم هم چند دقیقه دیگر زنگ می‌زند تا احوالم را بپرسد و من باید بگویم: «مامان جان من کلاس هستم.» ممکن است برق من و یا برق خانه هرکدام از دانش‌آموزانم برود. شاید هم اینترنت ناگهان قطع شود... احساس می‌کنم در یک کشتی در دریایی طوفان زده‌ام!

بیشتر بخوانید: بهترین مدارس تهران

روایت دوم: در جلوی دوربین ایستاده‌ام و در حال درس دادن هستم. از همه روش‌هایی که معمولا در کلاس‌های حضوری به کار می‌گیرم استفاده می‌کنم تا شرایط مطلوب‌تری را در کلاسم ایجاد کنم. معما طرح می‌کنم و سعی می‌کنم این معما آنقدر جذاب و دوست داشتنی باشد که بچه‌ها متوجه گذشت زمان نشوند. اما آنها مثل لشکر شکست خورده هستند. یکی میکروفون ندارد، یکی دوربین نمی‌دهد به هردلیل، یکی مدام از کلاس بیرون می‌افتد، دیگری صدایش نویز دارد، یکی دیگر صدای مرا نمی‌شنود ..... و معمای من سرگردان در کلاس مانده است و رفته رفته به موضوعی خسته‌کننده تبدیل می‌شود. سعی می‌کنم قبول کنم که اینها مشکلات تکنیکی است، اما با تکرار این شرایط نوعی حس بدبینی نسبت به دانش‌آموزانم که خیلی هم دوستشان دارم در من بیدار می‌شود. آیا دارند از رفتار خوب من سواستفاده می‌کنند؟

آیا قبل از همه‌گیری کووید 19 همه چیز در آموزش خوب بود؟

حدود صد سال از رویکرد تخصصی به آموزش مدرسه‌ای در ایران می‌گذرد. دانشگاه فرهنگیان دو سال پیش صدسالگیاش را جشن گرفت و این یعنی در کشور ما حدود یک قرن از پیدایی سیستمی که به آموزش معلم‌ها اهتمام دارد، میگذرد. اولین نکتهای که به ذهن می‌رسد این است که آیا قبل از این که همه‌گیری کووید 19 و غیرحضوری شدن مدارس پیش آید، آموزش وضع خوبی داشت؟ پاسخ این پرسش از نظر من منفی است و گزارش‌های بین‌المللی و ملی از جمله مطالعات تایمز و پرلز و همچنین بررسی وضعیت دانش‌آموختگان مدارس و دانشگاه‌ها از نظر مهارت‌های اجتماعی و حرف‌های نظر مرا تایید می‌کند.

از سویی باید متوجه این موضوع باشیم که معلم در یک سیستم آموزشی که از وزارت آموزش و پرورش تا یک دانش‌آموز گستردگی دارد، در حال فعالیت هستند و بررسی نقش معلم جدا از این سیستم کاری غیرعملی است. اما اگر بخواهیم در یک بررسی اجمالی به موقعیت معلم در شرایط آموزش غیرحضوری بپردازیم، اولین موضوع قابل طرح، ارتباط موثر است.

بیشتر بخوانید: لزوم برگزاری کلاس‌های حضوری، چالش‌ و مزیت‌های آن در دوران کرونا

ارتباط موثر بین معلم ودانش آموز در فضای مجازی

بر اساس آنچه از روانشناسی یادگیری و مدیریت آموزش می‌آموزیم کلاس درس محیطی است که طبق ارتباط بینفردی شکل می‌گیرد؛ چه در شرایط حضوری و چه غیرحضوری، معلم می‌تواند این ارتباط را بسازد. اگر معلم در کلاس درس حضوری می‌تواند میزان یادگیری دانش‌آموز را ارزیابی کند، به این معنا که تشخیص دهد آیا مطالب تدریس شده در سطحی بوده است که با توانایی ذهنی یادگیرنده همخوانی داشته باشد، در کلاس آنلاین هم این امکان فراهم است. به شرطی که معلم موضوعی به نام حضور شناختی (cognitive presence) دانش‌آموز را بشناسد و به آن اهمیت دهد.

حضور شناختی یعنی یادگیرنده مطالب تدریس شده را در حد تواناییاش یا نزدیک به این حد، ارزیابی می‌کند. پس خودش را از کلاس درس جدا احساس نمی‌کند. یک معلم حرف‌های این کار را بلد است، اما اگر همانطور که در بخش قبلی دیدیم، محیط یادگیری دیجیتال فراهم نباشد و یا معلم و یادگیرندگان با این محیط آشنا نباشند، درک حضور شناختی دانش‌آموز توسط معلم با مشکل مواجه می‌شود. چه در شرایط آموزش حضوری و چه شرایط غیرحضوری چنین شرایطی ممکن است روی دهد.

حضور اجتماعی شاخص دیگری است که نشان می‌دهد یک دانش‌آموز تا چه اندازه در محیط یادگیری احساس تعلق را تجربه می‌کند. یک معلم حرف‌های شرایطی را فراهم می‌کند که دانش‌آموز در جمع احساس ارزشمندی داشته باشد. این جمله که «نباید دانش‌آموزان را با یکدیگر مقایسه کرد» در فرهنگ یادگیری و آموزش ما دچار بدفهمی شده است؛ چرا که یادگیرندگان به شکل طبیعی خود را با دیگران مقایسه می‌کنند. حفظ ارزشمندی دانش‌آموزان بر اساس شناخت معلم از ویژگی‌های فردی آنان و همچنین توانایی معلم در کنترل هیجانات و افکارش شکل می‌گیرد. در چنین شرایطی یادگیرنده معلم و همسالانش را افرادی می‌بیند که او را در هر شرایطی پذیرفته‌اند، به او احترام می‌گذارند، درکش می‌کنند و آمادگی همراهی و همکاری با او دارند. در این محیط یادگیرندگان احساس امنیت و شایستگی خواهند داشت و از حضور در جمع لذت می‌برند. پس اگر میکروفون و یا دوربینشان کار نکند و یا سرعت اینترنتشان کم باشد، خودشان اولین افرادی هستند که برای حل این مساله اقدام می‌کنند.

چنین فضای همدلانه‌ای یادگیری را در شرایط دیجیتال تسهیل می‌کند. حضور عاطفی یا هیجانی به این معناست که یادگیرنده چه شرایط عاطفی یا هیجانی را در محیط یادگیری تجربه می‌کند. معلمی که اضطراب یک دانشآموز را درک می‌کند و آن را با بهانه‌جویی تفسیر نمی‌کند، حضور هیجانی دانش‌آموز را اصیل و معتبر می‌شمارد. دانش‌آموزی که در کلاس احساس درماندگی و یا نا امیدی را تجربه می‌کند، دانش‌آموزی که از معلم خود می‌ترسد یا نگران این است که توسط سایر دانش‌آموزان چگونه قضاوت می‌شود، حضور عاطفی مناسبی در کلاس نخواهد داشت.

درک چنین شرایطی چه در فضای یادگیری دیجیتال و چه در محیط یادگیری فیزیکی مهم است. پس میتوان در یک جمله چنین گفت که اگر حضور پدیدارشناسانه یک یادگیرنده در کلاس که حاصل موارد بالاست، توسط معلم معتبر دانسته شود، شرایط ارتباط موثر دانش‌آموز و معلم در حال شکل‌گیری است. در اینجا معلم به عنوان یک کارگردان می‌تواند سناریویی که در ذهن دارد راهبری کند؛ چه آنلاین و چه حضوری.

ارتباط موثر معلم و دانش‌آموز حاصل درک متقابل هیجانات و افکار است. معلمی که در کلاس آنلاین از دوربین استفاده نمی-کند، دانش‌آموز را از ارتباط غیرکلامی که شامل حالات چهره‌اش (در محدودترین حالت ممکن) محروم کرده است و این موضوع به درک متقابل لطمه میزند. معلمی که در کلاس آنلاین لحنی یکنواخت دارد و یا نمیتواند با تغییر لحن خود در حالتی کنترل شده احساسش را بیان کند، معلم موفقی در ایجاد ارتباط نیست. اگر یک معلم خزانه واژگان متنوع و جذابی نداشته باشد، گفتار او برای دانش‌آموز خسته‌کننده خواهد بود و بی‌تردید یادگیری دانش‌آموز را تحت تاثیر قرار خواهد داد. به نظر شما رعایت این موارد محیطی دلپذیر و فعال را برای دانش‌آموزان فراهم نمی‌کند؟

جمع‌بندی

در این مقاله مشکلات معلم و مدارسان در حین تدریس آنلاین با نگاهی متفاوت بررسی شد. دیدیم که این مشکلات ریشه در ارتباط موثر بین دانش‌آموز و معلم دارد و محیط حضوری یا مجازی حواشی هستند. این ارتباط موثر در گرو دو عامل مهم حضور شناختی و حضور اجتماعی است که معلم باهوش می‌تواند با دانستن آن‌ها، محیط آموزشی نتیجه‌بخشی برای خود و دیگران بسازد. راه‌کارهای شما برای داشتن محیط آموزشی متمرکز به‌خصوص در فضای مجازی چیست؟ لطفا نظرات خود راه برای ما کامنت کنید.

منابع

• هرگنهان و اولسون، 1396، نظریه‌های یادگیری،ترجمه علی اکبر سیف، نشر روان

• پروین کدیور ،1397، روانشناسی یادگیری، انتشارات سمت

• حسین لطف‌آبادی،1396، روانشناسی تربیتی، انتشارات سمت

• لادن فتی، فرشته موتابی، 1391، مجموعه مهارت‌های زندگی، انتشارات میانکوشک

نویسنده مطلب : اعظم پیکانی